Wywoływanie głosek z szeregu szumiącego

Do głosek szeregu szumiącego zaliczamy: sz, ż, cz, dż.
Prawidłowa artykulacja tych głosek powinna pojawić się u dziecka między 4. a 5. rokiem życia.

1. Przygotowanie narządów artykulacyjnych

Rozgrzewka buzi i języka to podstawa!
👉 Miska z języka 

👉szeroki język 

👉 motylek 

👉 zakrywanie górnej wargi szerokim językiem 

👉 uwrażliwianie miejsca artykulacji 

2. Wywoływanie dźwięku w izolacji

Krok po kroku:

  • Pokaż dziecku zdjęcie przedstawiające układ ust przy wymowie głosek szumiących.

  • Zademonstruj, jak samodzielnie je wymawiasz.

Instrukcja artykulacyjna:

  • Unieś język na wałek dziąsłowy (tuż za górnymi zębami).

  • Usta ułóż w tzw. ryjek.

  • Zęby zbliżone, ale nie zaciśnięte.

Poproś dziecko, aby powtórzyło za Tobą.

Gdy pojawiają się trudności:

  • Jeśli dziecko nie unosi języka — wróć do ćwiczeń: np. „kłus konika” (kląskanie językiem).

  • Jeśli trudno utrzymać język przy wałku — uwrażliw miejsce artykulacji:

    • Dotknij podniebienia słonym paluszkiem,

    • Posmaruj wałek kremem czekoladowym lub miodem.

  • Można też przytrzymać język szpatułką i poprosić dziecko, by dmuchało przez zęby.

Trudności z układem ust w „ryjek”?

Wróć do ćwiczeń mięśni okrężnych ust:

  • Przesyłanie buziaków,

  • Jedzenie makaronu/paluszków tylko ustami,

  • Naprzemienne mówienie głosek [u] i [i].

Nie może zbliżyć zębów?
Skonsultuj się z ortodontą — może to być kwestia budowy zgryzu.

3. Łączenie głosek z samogłoskami

Kiedy dziecko opanuje dźwięk w izolacji, łączymy go z samogłoskami.

Nagłos (na początku):
sza, szo, szu, sze, szy
ża, żo, żu, że, ży
cza, czo, czu, cze, czy
dża, dżo, dżu, dże, dży

Śródgłos (w środku):
asza, oszo, uszu, esze, yszy
aża, ożo, użu, eże, yży
acza, oczo, uczu, ecze, yczy
adża, odżo, udżu, edże, ydży

Wygłos (na końcu):
asz, osz, usz, esz, ysz
acz, ocz, ucz, ecz, ycz
adż, odż, udż, edż, ydż

📝 Pamiętaj: głoska „ż” w wygłosie brzmi jak „sz” – np. „jeż”, „lekarz”.

4. Ćwiczenia głosek w wyrazach

Dobieraj wyrazy z daną głoską w nagłosie, śródgłosie i wygłosie.

Głoska Początek Środek Koniec
sz szafa koszyk mysz
ż żaba orzeł —
cz czapka oczy lecz
dż dżem gwiżdże brydż

5. Ćwiczenia w zdaniach

  • Sz: Szajka myszy mieszka w szopie.

  • Ż: Żaba po dużej burzy wpadła do kałuży.

  • Cz: Uczeń liczy na liczydłach i patyczkach.

  • Dż: Dżudoka kupił dżip i wyjeżdża na Fidżi.

6. Opowiadanie na podstawie obrazków

Głoska [ż]

Po opanowaniu [sz] głoska [ż] często pojawia się samoistnie.
Wyjaśnij dziecku różnice:

  • Ułożenie języka, warg i zębów jest takie samo jak przy [sz],

  • Różnica: [ż] to głoska dźwięczna – przy jej mówieniu drży szyja.

💡 Połóż rękę dziecka na szyi lub policzku i powiedz [ż] – dziecko poczuje wibracje.

Jeśli dziecko nie mówi [ż]:

  • Przeprowadź badanie słuchu fonemowego.

  • Połóż rękę dziecka na szyi i wypowiadaj na zmianę: [sz] – [ż].

  • Można też przedłużać dźwięk:
    szyyyy → szżyyy → ażżża, ażżżo → aża, ażo, aże

Głoska [cz]

  • Miejsce artykulacji jak przy [sz] i [ż],

  • Różnica: dźwięk krótki i wybuchowy.

👉 Można wywołać głoskę [cz], mówiąc [t] + [sz] (oba krótko).

Głoska [dż]

Po opanowaniu [cz] i [ż], głoska [dż] pojawia się zazwyczaj samoistnie.
Miejsce artykulacji – jak przy [cz], ale z dodaną dźwięcznością.
➡️ Ćwiczenia podobne jak przy [ż].

Opracowano na podstawie książki:
I. Michalak-Widera, „Miłe uszom dźwięki”